HALnat

De voorbije jaren werden op vlak van klimaatrobuust ondernemen al heel wat inspanningen geleverd door de landbouwers van Hal (een gehucht van Minderhout), bv. de oprichting van energiecoöperatie Halnet en stuwtjes in perceelsgrachten via het Leader-project ‘Drempels tegen droogte’. De landbouwers van Hal willen zich samen verder inzetten voor een klimaatrobuuste landbouw onder de noemer ‘Halnat’. Via een gebiedsgerichte aanpak en begeleiding op maat willen we hen begeleiden in maatregelen die daaraan bijdragen en tegelijkertijd het landschap versterken.

Het projectgebied heeft een uitgesproken landbouwkarakter waar het Merkske, (zij)waterlopen en perceelsgrachten het gebied dooraderen. De waterlopen in het gebied scoren een relatief goede kwaliteit in vergelijking met de rest van Vlaanderen, al worden de opgelegde doelen momenteel nergens gehaald (cfr. Integraal Waterproject Merkske). Daarnaast wordt het gebied gekenmerkt door verschillende omstandigheden: vruchtbare, maar overstromingsgevoelige valleigronden en zandgronden hogerop die snel uitdrogen in warme, droge periodes. De klimaatverandering versterkt deze effecten en vergroot de uitdagingen voor de landbouw.

We stelden reeds een menu aan maatregelen op die een positieve bijdrage leveren aan het bodem- en watersysteem, het landschap en de biodiversiteit, waar de landbouwer op vrijwillige basis uit zal kunnen kiezen (zie doelstellingen). Op de hoger gelegen gronden wordt ingezet op vasthouden van water, vertraagd afvoeren van water, laten infiltreren van water en het verhogen van de bodemkwaliteit. Een bodem met een goede kwaliteit werkt als een spons: die neemt in natte periodes veel water op en houdt dit lang vast. Dat maakt ze weerbaarder in droge periodes. Op de lager gelegen gronden kan worden ingezet op o.a. alternatieve teelten (die bodemkwaliteit verhogen) en bufferen van water. In het hele projectgebied kunnen maatregelen die een vermindering van de nutriëntenafvoer beogen ingezet worden zoals een bioreactor.  

Voor de projectuitvoering zijn volgende delen uitgewerkt:

1. In kaart brengen van noden en oplossingen
   Bij de start brengen Boerennatuur Vlaanderen (BNVL) en Boerenbond (BB) alle geïnteresseerde landbouwers en andere gebiedsexperten samen gebracht in een workshop om de terreinkennis in de vorm van noden en kansen te bundelen en verder draagvlak voor het project te creëren. Op kaarten wordt aangeduid waar zich bepaalde fenomenen (droogte, overstromingen, …) voordoen en waar oplossingen kunnen gesitueerd worden (eventueel al gekoppeld aan de maatregelen uit de menu). De informatie wordt gebruikt als input voor WP2.
2. Cases bij landbouwers rond bodem- en waterkwaliteit en landschapsbeheer
   De landbouwers worden in groep ingelicht over de mogelijke maatregelen, waarbij zowel het maatschappelijk belang als de impact op de bedrijfsvoering aan bod komen. Nadien volgt de individuele begeleiding waarbij dieper wordt ingegaan op welke maatregelen waar uitgevoerd kunnen worden en wat de impact ervan is op bedrijfsniveau. Zij beslissen welke maatregelen ze op hun terrein zullen uitvoeren, in nauw overleg met BNVL. De geselecteerde maatregelen worden uitgevoerd met de nodige begeleiding erbij afhankelijk van de maatregel (technische uitvoering, vergunningsaanvragen, (groeps)aankopen, beheer).
   BNVL is erkend als terreinbeherende natuurorganisatie. Het beheer gebeurt in samenwerking met de leden-landbouwers die actief zijn in een agrobeheergroep (ABG), zie ook WP4 Lerend netwerk. Dit beheer dient in handen te blijven van de ABG in de toekomst. Alle maatregelen worden vrijwillig door landbouwers uitgevoerd en hebben in bepaalde gevallen een tijdelijk karakter (landschapslinten, verloren hoekjes, alternatieve teelten). Andere maatregelen met een permanentkarakter (stuwtjes, KLE’s, bioreactor) dragen bij aan de omgevingskwaliteit zonder impact op de bestemming.
3. Begeleiding vruchtwisselingstool voor melkveehouders
   Hooibeekhoeve zal met behulp van een tool, welke wordt ontwikkeld in het demonstratieproject ‘Vruchtwisseling voor een robuust melkveebedrijf’, melkveehouders begeleiden in een klimaatrobuuste teeltkeuze. Voor melkveehouders is het vaak niet eenvoudig om enerzijds te komen tot een goed schema waarbij al hun percelen voldoen aan de wetgeving en anderzijds een goed rantsoen met zoveel mogelijk eigen geteelde voeders. Daarnaast spelen nog allerlei perceelspecifieke randvoorwaarden: grootte, afstand tot het bedrijf, waterhuishouding, problematiek met onkruiddruk (bv. knolcyperus) etc. Daarom biedt Hooibeekhoeve een tool aan, specifiek voor melkveehouders, om hier op een eenvoudigere wijze mee aan de slag te gaan. Deze is op dit moment nog in ontwikkeling, maar zal eind 2025 beschikbaar zijn.
4. Lerend netwerk
   Opdat realisaties als een succes kunnen worden beschouwd, is een goede opvolging noodzakelijk. Dat gebeurt op twee manieren: 
   - Het uitwisselen van ervaringen en verder kennis opbouwen via een lerend netwerk (nl. ABG) gevormd door de landbouwers die maatregelen op hun percelen hebben genomen. De ABG komt op regelmatige basis samen om ervaringen uit te wisselen en geïnformeerd te worden over bijkomende maatregelen, de vruchtwisselingstool, beter beheer van de reeds genomen maatregelen en/of samenwerkingen op te zetten in agrarisch landschapsbeheer. Deze groep werkt ook mee de krachtlijnen van een landbouwbeheerplan uit. 
   Ook naar externen toe speelt de ABG een belangrijk rol: deze landbouwers nemen een ambassadeursrol op ter verdere draagvlakvorming voor de maatregelen én voor de landbouwers die willen innoveren en bijdragen aan een klimaatrobuust (landbouw)systeem. 
   - Monitoring van maatregelen, o.a. via terreininventarisatie, bodemstalen, afhankelijk van de maatregel.
5. Verkenning landbouwbeheerplan
   De lokale landbouwers zien potentieel in agrarisch natuurbeheer   dat economisch rendabel is en willen daarin een actieve(re) rol spelen in het gebied. Daarbij willen ze ervoor zorgen dat er nog steeds ruimte is voor landbouwactiviteiten,   dat er een evenwicht is tussen de landbouwactiviteiten en het agrarisch natuurbeheer, zonder eventuele beperkingen op de uitbating van hun landbouwpercelen als gevolg van genomen maatregelen. Naar analogie van een natuurbeheerplan, verkennen we in het project de mogelijkheden van een landbouwbeheerplan. Concreet maken we in samenwerking met lokale landbouwers een analyse van wat voor hen en de landbouworganisaties de krachtlijnen zijn waaraan dergelijk plan zou moeten voldoen. Via een bevraging van de landbouwers wordt een aanzet gegeven en met een kerngroep van landbouwers verder uitgewerkt. Dit is pionierswerk en kan een voorgeleide zijn van een beleidspilot in samenwerking met betrokken administraties.
6. Communicatie
7. Algemene projectcoördinatie
   Boerennatuur Vlaanderen coördineert het partnerschap, organiseert regelmatig partneroverleg en verzekert de linken met andere lopende processen en projecten in de regio zoals de actie bufferzones van het IWP Merkske, het Leader-project ‘Klimaatrobuuster voedsellandschappen’, alsook afgelopen projecten zoals ‘Geïntegreerd faunaplan’ en ‘Drempels tegen droogte’ van RLDV.