Haspengouw en Voeren, de grootste fruitstreek van Vlaanderen, kent een lange fruittraditie. Eeuwenlang werd fruit geteeld in hoogstamboomgaarden. In de eerste helft van de 20ste eeuw waren de Haspengouwse dorpen omringd door grote hoogstamboomgaardengordels: het typisch landschapsbeeld waar de streek nog altijd om bekend staat. Maar de tijd staat niet stil. Landbouwers schakelden over naar de modernere laagstamteelt en de economische waarde van hoogstamboomgaarden verdween. Nochtans zijn hoogstamboomgaarden erg waardevol en verdienen ze daarom ook vandaag een plaats in het landschap en ons platteland. Ze worden vandaag vooral gewaardeerd omwille van hun brede waaier aan maatschappelijke functies die ze vervullen:
- leren ons veel de fruitgeschiedenis
- zorgen voor een aangename woon- en leefomgeving
- zijn belangrijke ecologische stapstenen en verhogen de biodiversiteit
- zorgen voor genetische diversiteit en hebben uniek eigenschappen die inzetbaar zijn voor ontwikkeling van nieuwe fruit variëteiten
- zijn beeldbepalend en geven de streek een authentiek karakter, voordelig voor het toerisme
Genoeg redenen om actie te ondernemen om de achteruitgang van de hoogstamboomgaarden te stoppen. De sleutel tot het succes voor het behoud van onze hoogstamboomgaarden is het zoeken naar nieuwe functies, verdienmodellen, beheersystemen en de kennisuitwisseling hieromtrent. Binnen dit project zal er op deze verschillende functies en doelstellingen gewerkt worden.
Hoogstamboomgaarden worden vandaag vooral gewaardeerd omwille van hun brede waaier aan maatschappelijke functies die ze vervullen:
- als genendatabank van oude fruitrassen
- als decor voor toerisme en recreatie
- als aangename leefomgeving
- als ecologische stapsteen voor tal van planten- en diersoorten (biodiversiteit)
- als agrarische cultuurhistorische element
De sleutel tot het succes voor het behoud van deze waardevolle landschapselementen is het zoeken naar nieuwe functies, verdienmodellen, beheersystemen en de kennisuitwisseling hieromtrent. Binnen dit project zal er op deze verschillende functies en doelstellingen gewerkt worden. Veel hoogstamfruit gaat momenteel nog verloren omdat eigenaars het fruit niet meer (tijdig) geplukt krijgen. Het fruit valt op de grond, begint te rotten en kan een bron van ziekten vormen voor plantages in de omgeving. We willen een duurzame oplossing vinden voor de pluk van het fruit. We willen minimaal 2 plukteams opstarten (professioneel/vrijwilligers) die gedurende 2 oogstseizoenen ingezet kunnen worden voor een vakkundige pluk van het fruit. We gaan ook op zoek naar machines die ingezet kunnen worden om de pluk van onze fruitweides efficiënter uit te voeren, zodat de pluk ook op grotere percelen gefaciliteerd kan worden. Eens het fruit geoogst is, moet het ook verwerkt kunnen worden. Er zijn tal van initiatieven, maar deze vinden niet altijd de weg naar eigenaars van fruit. We willen deze initiatieven opsporen en een platform bieden zodat ze meer bekend worden. Via gerichte oproepen kunnen we ook grotere hoeveelheden hoogstamfruit aanbieden aan deze verwerkers. Zo wordt het voor eigenaars interessanter om hun fruit mee te laten verwerken. Via een website, acties op streekmarkten, een event in een boomgaard bij een verwerker etc, kan dit bekend gemaakt worden. We willen in elke Haspengouwse gemeente minimaal 2 boomgaarden van minimaal 1 ha groot, in landbouwgebruik herstellen. Voor elk perceel wordt een herstelplan opgemaakt, dat rekening houdt met de landbouwkundige gebruik van het perceel (bv. aangepast plantverband, aangepaste veebescherming etc) en oog heeft voor een toename van de biodiversiteit van het perceel. Dit kan door het behoud van oude bomen, aangepaste snoei (veteraanboombeheer), de aanplant van inheemse hagen, een aangepast graslandbeheer,... Bij de soortenkeuze wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met een mogelijke toekomstige economische functie van het fruit. Binnen historische landschappelijke kernen waar hoogstamboomgaarden een belangrijk landschapselement vormen, wordt een actieve campagne opgestart voor het herstel van de daar aanwezige boomgaarden. In deze gebieden krijgen alle eigenaars het aanbod voor een concreet herstelplan voor hun perceel en dat conform de visie van eventuele bestaande (erfgoed)beheersplannen. Doel hier is vooral het ontzorgen van hoogstameigenaars, het adviseren en begeleiden richting inrichting en beheer, afgestemd op de verschillende functies zoals productie, erfgoed en biodiversiteit.
Regionaal Landschap Haspengouw en Voeren
3720 Kortessem
België