Landschapsontwikkeling Kempens-Haspengouws overgangsgebied

Het voorliggende project is een tweede voortzetting van eerder ingediende projecten (eerste projectoproep van 2008 en eerste oproep 2009).

Het Kempens-Haspengouws overgangsgebied (KEHA-gebied) situeert zich in een gebied aan de zuidelijke en zuidwestelijke rand van het Kempens Plateau en is gelegen op het grondgebied van de gemeente Zutendaal maar heeft uitlopers op het grondgebied van de gemeenten Bilzen en Lanaken.

Het KEHA-gebied is een merkwaardig landschap dat tot nu vooral vanuit de sectoren landbouw, natuur en bos aandacht genoot. Door het feit dat Kempen en Haspengouw er samenkomen geniet het vooral een reputatie als interessant gebied voor fauna en flora. Iedereen die het gebied kent, is er van overtuigd dat dit gebied een landschappelijk pareltje is en dat het omzichtig moet beheerd worden.

De bescherming als natuurgebied is niet voldoende. Meer dan het behoud van gebieden die interessant zijn voor flora en fauna moet het landschapsbeeld van het KEHA-gebied behouden, hersteld en ontwikkeld worden.

Er is een groot verschil tussen een natuurbehoudbeleid en een landschappelijk beleid voor een gebied. Een landschappelijk beleid kijkt naar een gebied vanuit een holistische ervaring, een ervaring van het geheel waarin een aantal componenten gekaderd zitten. Natuur, landbouw en bos zijn daar maar elementen van. Een landschappelijk beleid stelt de betekenis van een gebied en de emoties centraal.

Het KEHA-GEBIED bezit nog alle elementen van een oud cultuurlandschap met relicten van kleine begraasde valleien, bossen, heidevelden, veel reliëf, devotie en fragmenten van een oud bebouwingspatroon. Niettegenstaande grote delen van dit gebied beschermd of bestemd zijn als natuurgebied of bosgebied, verliest het gebied aan landschappelijke kwaliteit. De belevingswaarden en de erfgoedwaarden verminderen. Een landschapsplan moet duidelijk de krijtlijnen uitzetten voor de landschappelijke herwaardering van dit gebied.

Het project bestaat uit 2 delen:

• Deel 1: het opstellen van een landschapsplan; het integraal landschapsplan werkt eerst een zeer concrete visie uit voor het gebied; het plan is actiegericht
• Deel 2: 10 acties om het plan uit te voeren

Het project, goedgekeurd in de eerste projectoproep van 2008, omvat volgende onderdelen:

Deel 1: opmaak van het landschapsplan

Deel 2: uitvoering van 3 concrete acties

• vrijkappen van de zichtas naar het Mariabeeld
• ruraal meubilair
• ontwikkeling van de landschapskaart 

Het project, goedgekeurd in de projectoproep van 2009, omvat volgende onderdelen:

• Actie trage wegen: maatregelen voor inrichting van trage wegen
• Actie herstel KLE’s: actie voor aanplant van inheemse plantensoorten
• Actie dorpsbeelden: uitwerken van stimulerende maatregelen voor het verhogen van de kwaliteit van het dorpsbeeld in Roelen, Stalken en Gebroek
• Actie stil en duister: uitwerken van een visie om het gebied stil en duister te houden
• Actie kleine valleien: uitwerken van een visie voor het herstel van de kleine valleien

Voor de overige acties wordt in het huidige projectaanvraagformulier een cofinanciering aangevraagd. Het betreft de volgende acties:

• Actie 2: Het herstel van de Dalerschans

Het herstel van de Dalerschans kadert in het opzet om in het verdichtend centrum van Zutendaal een publieke groene ruimte te creëren die als één geheel met de Dorper Bemd als parkzone kan dienen en landschappelijk en cultuurhistorisch geïntegreerd is in het oude deel van het centrum en van waaruit het overgangs- en stiltegebied kan bezocht worden. Aan de hand van een booronderzoek, dat uitgevoerd gaat worden in samenspraak met de Afdeling Onroerend Erfgoed Limburg, zal duidelijk worden waar de schans precies gelegen heeft en hoe ze eruit gezien heeft (diepte en ligging grachten, enz.). Op basis hiervan zal een inrichtingsplan van de Dalerschans opgesteld worden. De uitvoering van de herinrichting zal een ‘zachte’ inrichting worden, gekoppeld aan een transformatie van het gebied tot een publieke ruimte. Het is de bedoeling om bevolking en bezoekers in contact te brengen met dit cultuurhistorisch erfgoed maar ook met de landschappelijke en ecologische kwaliteiten ervan.

• Actie 6: Herinrichting Vonderpark

Dit park werd in de jaren zeventig aangelegd met inheemse flora en was bedoeld als wandel- en educatief park. Het verloor zijn aantrekkelijkheid en de geplande opwaardering past binnen het huidige beleid van landschapsplanning. Bovendien heeft dit gebied in het centrum van Zutendaal nu nood aan openbaar groen. De bedoeling is om dit park te herstellen met behoud van de bestaande paden, poelen en inheemse vegetatie en het in te richten als visuele en educatieve informatiebron voor gebruikers en geïnteresseerden van het overgangs- en stiltegebied. Het zal ook als vertrekpunt kunnen fungeren voor een wandeling of andere activiteit in het overgangsgebied. 

• Actie 10: Herstel landschap kleine beekvalleien

Door de uitvoering van het vrijkappen van het Mariabeeld en het open maken van de beekvallei aan de voet van de Hesselsberg is er wat in beweging gekomen. Zowel bij de bevolking als bij het Agentschap voor Natuur en Bos is er een draagvlak voor meer open beekvalleien en herstel van het oorspronkelijke cultuurlandschap van hooi- en weilanden. Hieruit bleek echter ook dat deze vorm van herstel louter en alleen gericht is op het visuele, op de landschappelijke aspecten, op landschapsbeleving en (te) weinig op ecologische doelstellingen. Daarom moet tegelijkertijd met het meer openmaken van de beekvalleien werk gemaakt worden van integraal waterbeheer en afbouw van illegaliteiten in en aan de waterlopen. Hiertoe dient op basis van o.a. de biologische waarderingskaart en in functie van de instandhoudingsdoelstellingen een plan opgemaakt te worden dat niet alleen de landschappelijke knelpunten en kwaliteiten in kaart brengt, maar dat ook oog heeft voor de ecologische aspecten van

de beken en valleien. Alleen zo kan men komen tot een integraal plan dat gebruikt kan worden als beheerplan. Vandaar dat nu financiële ondersteuning gevraagd wordt voor het nemen van maatregelen die de ecologische doelstellingen van deze actie kunnen helpen realiseren zodat niet alleen een landschappelijk maar een integraal beheer van de beekvalleien mogelijk wordt.

• Actie 11: Infogebouw Vonderpark

Deze actie kan geïntegreerd worden in de herinrichting van het park. Het infogebouw zal toeristische informatie verstrekken over Zutendaal, het Nationaal Park Hoge Kempen en andere bezienswaardigheden en tevens als infopunt met betrekking tot het overgangsgebied Kempen-Haspengouw en het stiltegebied Zwarteput.