Landschapsontwikkeling Kempens-Haspengouws overgangsgebied

Het Kempens-Haspengouws overgangsgebied (KEHA-gebied) situeert zich in een gebied aan de zuidelijke en zuidwestelijke rand van het Kempens Plateau en is gelegen op het grondgebied van de gemeente Zutendaal maar heeft uitlopers op het grondgebied van de gemeenten Bilzen en Lanaken. Dit KEHA-gebied is een merkwaardig landschap dat tot nu toe vooral vanuit de sectoren landbouw, natuur en bos aandacht genoot. Door het feit dat Kempen en Haspengouw er samenkomen geniet het vooral een reputatie als interessant gebied voor fauna en flora. Iedereen die het gebied kent is ervan overtuigd dat dit gebied een landschappelijk pareltje is en dat het omzichtig moet beheerd worden.

De bescherming als natuurgebied is niet voldoende. Meer dan het behoud van gebieden die interessant zijn voor flora en fauna moet het landschapsbeeld van het KEHA-gebied behouden, hersteld en ontwikkeld worden. Er is een groot verschil tussen een natuurbehoudbeleid en een landschappelijk beleid voor een gebied. Een landschappelijk beleid kijkt naar een gebied vanuit een holistische ervaring, een ervaring van het geheel waarin een aantal componenten gekaderd zitten. Natuur, landbouw en bos zijn daar maar elementen van. Een landschappelijk beleid stelt de betekenis van een gebied en de emoties centraal.

Het KEHA-gebied bezit nog alle elementen van een oud cultuurlandschap met relicten van kleine begraasde valleien, bossen, heidevelden, veel reliëf, devotie en fragmenten van een oud bebouwingspatroon. Niettegenstaande grote delen van dit gebied beschermd of bestemd zijn als natuurgebied of bosgebied, verliest het gebied een landschappelijke kwaliteit. De belevingswaarden en de erfgoedwaarden verminderen. Een aantal voorbeelden:

• De grote eikenrijen en houtkanten in het landbouwgebied rond de dorpen verdwijnen of kwijnen of worden gewoon oud en niet hersteld;
• Het zicht op het grote Mariabeeld op de Hesselsberg is dichtgegroeid. Het beeld is niet meer zichtbaar vanaf de Bilzerweg, zoals dat vroeger het geval was;
• In het gebied zijn nog vele onverharde wegen. Ze functioneren niet altijd in een duidelijk netwerk en soms worden ze oneigenlijk gebruikt: sluikverkeer, quads, overbetreding van natte paden, te veel paden rond speelbossen, ... ;
• De beleving van het agrarisch gebied wordt - vooral door hobbylandbouw - verstoord door een wirwar van diverse omheiningstypes, weidepoorten, schuilhokken, badkuipen, ... ;
• Maïsakkers zijn een storende vorm van gebruik in de bovenloop van de kleinschalige beekvalleitjes;
• De monotone schrale pijnboombossen zijn goed voor de houtproductie maar vormen een saaie landschappelijke beleving. Boszomen, bosranden en open plekken ontbreken;
• Het rijke historische verhaal van het gebied verloedert.

Een landschapsplan moet duidelijk de krijtlijnen uitzetten voor de landschappelijke herwaardering van dit gebied.