De identiteit van de Rupelstreek wordt voluit gedefinieerd door haar steenbakkersverleden. Het steenbakkerserfgoed staat echter onder druk en kampt met een gebrek aan structureel onderhoud. In dit project worden onderhoud en herstel van klein bouwkundig baksteenerfgoed (KBE) in Niel, Boom en Rumst op een planmatige manier opgenomen. Daarbij worden opruimwerken, eenvoudige voeg -en metselwerken en groenbeheer gecombineerd. Waardevolle (muur)vegetatie krijgt zo alle groeikansen, terwijl schade door houtige gewassen vermeden wordt. We werken voor de uitvoering met doelgroepmedewerkers in de sociale economie. Voor de sociale-economiepartner werkt dit versterkend, zowel op niveau van het bedrijf als voor de individuele medewerkers.
De werkorganisatie wordt voor het eerst ingebracht in het Loket Onderhoud Buitengebied van de regionale landschappen, dat tot nu toe voor groenbeheer gebruikt wordt. We bouwen verder op de resultaten van PDPO iLandschap en breiden de mogelijkheden uit. Dit project legt de basis voor een structureel verankerd beheer van klein bouwkundig erfgoed, met inschakeling van sociale economiebedrijven. Dankzij een breed lokaal partnerschap worden de werkzaamheden afgestemd met andere lopende (erfgoed)ontwikkelingen en verankerd in een duurzaam lange termijnproces. Met gerichte publieks -en persmomenten en de uitrol van een zichtbaarheidscatalogus zorgen we tot slot voor een versterking van de streekidentiteit t.a.v. bewoners en bezoekers van de Rupelstreek.
Het project wil het steenbakkerserfgoed van de Rupelstreek opwaarderen, met een specifieke focus op het kleinschalig bouwkundig erfgoed (KBE). De alomtegenwoordigheid van kleinschalig bouwkundig erfgoed doorheen de streek is bepalend voor het unieke karakter van de streek. Deze kleine elementen vervullen samen met de kleiputten en grotere steenbakkerijrelicten (schoorstenen, ovens, droogloodsen) een belangrijke rol in de identiteit van de streek. Daarom worden binnen dit project tien tot vijftien kleinschalige baksteenerfgoedelementen duurzaam en deskundig hersteld. Concreet gaat het in de eerste plaats om tunnelmuurtjes. Dit zijn de opkanten of borstweringen op straatniveau van de historische tunnels van de vroegere steenbakkerijen. De tunnels bevinden zich meestal onder de verbindingsweg van de Rupelstreek en verbonden de kleiputten met de steenbakkerijen en loskades aan de Rupel. Bij het uitgraven van de klei verdiepte een groot deel van het gebied. De verbindingswegen bleven gespaard en staan op het oorspronkelijke hoogteniveau. Bij uitbreiding van de kleiontginning ten noorden van deze weg ontstond de nood aan tunnelverbindingen tussen rivier en kleiputten. Deze tunnels bevinden zich in Niel, Boom en Rumst.
Naast tunnelmuurtjes komen ook bijvoorbeeld historische waterkeringen in baksteen of poortmuren in aanmerking. De uiteindelijke selectie gebeurt in samenwerking tussen de IOED Rupelstreek, de gemeenten, RLRL en de provincie Antwerpen. Het herstellen en visualiseren van de veelheid aan KBE heeft tot doel dit authentieke erfgoed te laten spreken de nieuwsgierigheid op te wekken van bewoners en passanten en hen zo te sensibiliseren voor het behoud van dit identiteitsbepalend erfgoed. Zo werken we aan het behoud van erfgoed, de streekidentiteit én het streekgevoel. De geselecteerde elementen worden na herstel dan ook extra geaccentueerd door het plaatsen van naam- of infoborden, volgens een vormgeving die eerder al werd uitgewerkt en op enkele plaatsen in de Rupelstreek gerealiseerd. Behalve voor de streekbewoners biedt dit ook op toeristisch vlak een meerwaarde. Heel wat succesproducten van Toerisme Rupelstreek refereren immers aan het steenbakkerijverleden. Net omdat het kleinschalig bouwkundig erfgoed minder in de kijker loopt dan de grotere erfgoedsites staat dit het meest onder druk.
Onderhoud en herstel zijn al te vaak geen prioriteit, bij bouwontwikkelingen of (her)aanleg van straten wordt er al te onachtzaam mee omgesprongen. Het onderhoud van deze elementen gebeurt niet structureel en kampt dan ook met een historische achterstand. Daarop biedt dit project een antwoord. De Regionale Landschappen zetten voor een structurele aanpak het Loket Onderhoud Buitengebied op. Het LOB zet de beste vakman/vrouw op de juiste plek en neemt de coördinatie van onderhoudswerken op zich op intergemeentelijke schaal. Zo bekomen we ook een uniforme aanpak. Tot nu toe wordt dit LOB door Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL) nog niet ingeschakeld voor KBE. Wel heeft RLRL ervaring met het op terrein opzetten en begeleiden van restauratieprojecten van tunnels. In dit project fungeert het LOB dus voor het eerst ook in kader van onderhoud aan klein bouwkundig erfgoed. Zo worden via dit project ervaringen opgebouwd die tot verdere opschaling kunnen leiden.
Voor de uitvoering van de onderhouds- en herstelwerkzaamheden gaan we in dit project op zoek naar een partner uit de sociale economie. Door te kiezen voor muurtjes, historische bakstenen waterkeringen of poortmuren - dus niet al te complexe bouwconstructies - kunnen de taken uitgevoerd worden door daartoe opgeleide doelgroepmedewerkers uit de sociale economie. De taken bestaan uit metselwerk, voegwerk en groen verwijderen of net de muurvegetatie versterken waar het gewenst is en geen bedreiging vormt voor de stabiliteit. Tegelijk zijn deze technieken een goede leerschool in functie van beheer van alle historisch metselwerk en biedt dit dus extra kansen op het vlak van tewerkstelling voor de doelgroepmedewerkers. Een geslaagde samenwerking moet de basis leggen voor een verdere duurzame verankering bij de gemeenten, het maatwerkbedrijf en de andere partners in dit project. Na een succesvolle eerste ervaring binnen dit project vergroten de kansen dat de historische achterstand in het onderhoud van KBE in de Rupelstreek stapsgewijs kan weggewerkt kan worden. De uitgewerkte methodologie (beheerschema's en werkplanning) zal ook toegepast kunnen worden toegepast in andere streken. Op niveau van de regionale landschappen worden de ervaringen en getrokken lessen met KBE in het LOB gedeeld binnen het lerend netwerk, zodanig dat het innovatieve karakter van het project in heel Vlaanderen doorwerkt. Ook Monumentenwacht Antwerpen volgt het verloop en de resultaten van nabij op, waardoor de opgedane ervaringen maximaal gevaloriseerd worden binnen de sector.
Regionaal Landschap Rivierenland
2800 Mechelen
België