Schapenbegrazing: Duurzaam landschapsbeheer?!

Het project wordt opgebouwd op drie pijlers:

• de schapenbegrazing an sich voor een duurzaam ecologisch beheer van bos- en natuurpatrimonium;
• de integratie van de landbouwsector;
• toeristische promotie van het project en vermarketing door communicatie naar lokale bevolking, lokale actoren, stakeholders.

Deeltaak 1: Schapenbegrazing als hefboom

In dit project wensen de partners een geherderde schaapskudde van 250 tot 350 schapen in te schakelen tijdens het vegetatieseizoen (15 mei tot 15 oktober) langsheen een vooraf bepaalde route langs bossen en wegbermen. De kudde dient onder leiding van een ervaren herder gevoerd te worden langsheen een vooraf bepaalde route. Voor het overnachten van de kuddes zullen de partners vier permanente nachtweiden inrichten, geografisch verspreid over het projectgebied. Deze bestaan uit een duurzaam houten raster, met een oppervlakte van 1 ha.

De voordelen en meerwaarde van het instellen van schapenbegrazing situeren zich op diverse terreinen. Op ecologisch en beheertechnisch vlak kan schapenbegrazing op de volgende manier een belangrijke bijdrage leveren:

• bijdrage aan een grotere structuurrijkdom ten voordele van typische natuurwaarden van heiden en gevarieerde bosranden;
• flexibeler manier van werken - schapenbegrazing kan ook toegepast worden op de minder toegankelijke plekken;
• voorkomen van verbossing van open plekken en corridors;
• extensieve werkwijze die radicale, machinale ingrepen in grote mate kan vervangen;
• verspreiding typische soorten in de wol van schapen;
• reductie van de beheerskosten: inzetten van een schaapskudde kost minder dan machinaal maaien.

Monitoring

Als met een kudde schapen tussen uiteenliggende terreinen wordt rondgetrokken, dragen de schapen bij aan de verspreiding van zaden en aan de uitwisseling van plantaardig genetisch materiaal. Schapen dragen bij aan de verspreiding van plantensoorten door transport van zaden via hun wol, de hoeven en de mest. Kleine terreinen zijn onderhevig aan plantaardige inteelt en drift. Bekend is dat een rondtrekkende kudde door de verspreiding van zaden dit probleem kan ondervangen. Om dit aan te tonen zal tijdens de begrazingsperiode, in het voorjaar en in het najaar, een vijftal schapen worden bemonsterd (in quadranten volgens de methode van professor Poszchlod). Ook tijdens het grazen wordt de beplanting ter plaatse gedetermineerd. Na het einde van de begrazingsperiode zullen de zaden in teeltaarde worden gezaaid (in een teeltkas) om vervolgens na ontkieming te worden gedetermineerd. Dit geeft een beeld van de verspreiding van zaden doorheen de hele te begrazen route.    

 De aanwezigheid van schapen draagt eveneens bij aan de landschapsbeleving, educatieve mogelijkheden en toeristische uitstraling:

• slaat de brug tussen historisch landgebruik en actueel natuurbehoud;
• slaat de brug tussen natuurbeheer en landbouw;
• draagt bij aan de recreatieve en toeristische beleving in de recent volledig vernieuwde wandelgebieden;
• biedt tal van educatieve mogelijkheden naar de bezoeker, naar lokale scholen en naar de omwonenden.

Deeltaak 2: Landbouwsector als medebeheerder van de open ruimte

Ook op verscheidene andere manieren kan de landbouwsector betrokken worden in het medebeheer van het platteland. Op diverse vlakken kan dit daarenboven leiden tot een verhoogde kostenefficiëntie en een groeiende verstandhouding tussen de natuur-, bos- en landbouwsector die in de Limburgse Kempen de structuurdragers zijn van de open ruimte.

Onder meer de volgende elementen worden door de projectpartners onderzocht:

• mogelijkheid tot inschakelen van lokale landbouwbedrijven in diverse recurrente beheerwerken zoals maaien van bermen, graslanden en heiden, ploegen van branddreven, beheren van bosranden en houtkanten, enz.;
• mogelijke hefboomfunctie vanuit de recreatief-toeristische inrichting van natuurgebieden voor ontwikkeling van hoevetoerisme;
• mogelijke uitbreiding van recreatief-toeristische routestructuren in landbouwgebieden, aansluitend bij natuur- en boskernen in beheer bij de projectpromotoren;
• bijkomende educatieve mogelijkheden via benadrukken van relaties tussen landbouw, cultuurhistorisch landschap en natuurbeheer.

Deze deeltaak zal bestaan uit een grondige analyse van de bestaande beheerplannen en het actuele beheer en een gezamenlijke evaluatie van de mogelijkheden tot samenwerking en wisselwerking tussen natuur- en landschapsbeheer, toerisme en landbouw. De voorbereidende analyses zullen gebeuren door de projectindieners. Vervolgens zal via overleg met professionele spelers (onder andere Steunpunt voor Rurale Ontwikkeling, Toerisme Limburg…) een inschatting gemaakt worden van de haalbaarheid en eventuele randvoorwaarden voor verscheidene van de geïdentificeerde pistes. Tenslotte zal via een interactief evaluatiemoment (zowel met landbouwers en terreinbeheerders) in overleg gegaan worden met de lokale landbouwsector, zodat zij kunnen kennismaken met de resultaten van deze oefening en feedback kunnen geven vanuit hun eigen bedrijfsvoering en lokale kennis en ervaring. Het is de uitdrukkelijke bedoeling van de projectindieners om in een volgende stap, nog binnen de plantermijn van voorliggend project, op experimentele basis initiatieven te nemen waaruit de praktijkvertaling en haalbaarheid kunnen getest worden.

Deeltaak 3: Pilootfunctie en leertraject, communicatie en participatie

Deze deeltaak omvat alle acties met betrekking tot:

• maximale communicatie naar en betrokkenheid van de lokale bevolking en lokale actoren en stakeholders;
• gerichte toeristische promotie van de schapenbegrazing;
• participatief proces in uitvoering van deeltaak 2;
• gerichte verzameling en verspreiding van alle resultaten en leerpunten.

In de projectperiode wordt een academische studiedag voor de professionele sector voorzien en twee evaluatiedagen op terrein.

Deze studiedag zal plaatsvinden in 2014 en heeft tot doel om informatie te verstrekken aan grondbeheerders (gemeentes, provincies, industriegebieden…) en (potentiële) schapenhouders en heeft een bovenregionaal karakter omdat geïnteresseerden uit heel Vlaanderen zullen worden uitgenodigd. De evaluatiedagen vinden plaats in het najaar van 2013 en 2014.

Om de lokale bevolking (scholen, dagtoeristen, …) te betrekken in het project zal een gps-systeem opgesteld worden waardoor de kudde  steeds  via een website kan worden opgevolgd (één van de schapen krijgt hiervoor een collar om). Na het beëindigen van de begrazingsperiode kan op deze manier een overzicht van de afgelegde route verkregen worden.

Toeristische impact: het inzetten van een geherderde kudde heeft niet enkel voordelen op gebied van biodiversiteit en op financieel gebied, maar ook op toeristisch gebied. Zo trekt een rondtrekkende schaapskudde met bijhorende herdershonden (school)kinderen, fietsers, wandelaars… aan. Dit blijkt op verschillende plaatsen waar dergelijke kuddes worden ingezet, bijvoorbeeld op de Kalmthoutse Heide. Om dit toeristisch effect/voordeel te berekenen, bestaan er reeds berekeningsmodellen die dan hiervoor ook gebruikt zullen worden. Daarnaast zal gedurende de demonstratieperiode van de bermbegrazing het aantal bezoekers en het soort van interactie (type van vragen, gesprek, maken van foto’s…) in kaart worden gebracht. Dit kan belangrijk zijn om informatiepanelen te plaatsen of andere vormen van educatieve informatie te verspreiden.

De synthese (kennisoverdracht) van het project zal vastgelegd worden in enerzijds de haalbaarheidsstudie en anderzijds het boek en de website:

• haalbaarheidsstudie: het inzetten van een geherderde schaapskudde als vorm van modern en duurzaam landschapsbeheer wordt vaak met enig wantrouwen onthaald. Via een haalbaarheidsstudie is het de bedoeling om dit vooroordeel van de baan te vegen. In de studie wordt in eerste instantie een kostprijsberekening gemaakt. Dit door zowel een dagprijs als een prijs per afgegraasde oppervlakte te berekenen. Daarnaast zal ook de tijdsbesteding per m² bermbegrazing in kaart worden gebracht (in functie van de biomassa). Zodat tijdsschattingen kunnen worden gemaakt en begrazingsplannen kunnen worden opgesteld.
• boek & website: hoewel er veel informatie over begrazing met dieren voor handen is, is er weinig concrete praktijkinformatie over het opstarten en hanteren van een geherderde kudde beschikbaar. Om die reden zal een Handboek landschapsbeheer met schapen worden gemaakt. Hierbij zal aandacht worden besteed aan begrazingstechnieken, wettelijke verplichtingen, diergezondheid, contactadressen… Om de informatie voor iedereen en lange tijd toegankelijk te laten zijn, wordt de informatie ook op een website (naar analogie met www.herderstocht.be) geplaatst. Zowel het boek als de website zal bestaan uit een mix van tekst, persartikels en foto’s die tijdens de projectperiode zijn verzameld.

Op vlak van publieksactiviteiten worden de volgende initiatieven voorzien:

• met het oog op algemene communicatie naar de lokale bevolking, lokale actoren en stakeholders wordt voorzien in de organisatie van een officieel startmoment bij aanvang van het project. Dit moment zal tegelijk dienst doen als persmoment;
• vervolgens worden wandelmomenten ‘op stap met de herder’ georganiseerd als toeristische promotie van het project en de regio;
• slotmanifestatie: dit is een ééndagsevenement waarbij het schaap centraal staat en waarbij het de bedoeling is om het brede publiek over de inschakeling van de schapenhouderij in het ecologisch natuurbeheer te informeren. Niet enkel de informatie over de demonstratieperiode begrazing komt aan bod, maar de informatieoverdracht dient in een breder kader te worden gezien. Voorbeelden van topics die zullen worden gepresenteerd zijn: keuringen van schapenrassen, permanente raspresentaties, verkoop en keuring schapenkaas, demonstraties scheren en wolspinnen, demonstraties schapendrijven, verkoopskramen met schapen-materiaal, scholenwedstrijd, … Daarnaast zal de herder met een kudde van zo’n 200 schapen op de dag van het evenement op de locatie toekomen. De finale bedoeling van dit evenement is om de pers en bezoekers aan te trekken om zo de mogelijkheid te krijgen om landschapsbeheer met schapen op een bovenlokaal niveau in de kijker te plaatsen.

Specifiek voor de bekendmaking van de voorziene evenementen wordt voorzien in de opmaak en verspreiding van flyers, bekendmaking in de media en artikels en aankondigingen op de website van de partners en de gemeentelijke infokranten.